Savaş Suçları

 

İlk defa 2002 yılından beri yürürlükte bulunan Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü’nün 8. maddesinde düzenlenen savaş suçları, UCM’nin yargılama yetkisinin olduğu uluslararası suçlardan birdir. Türkiye, Statü’ye taraf olmasına rağmen iç hukukta gerekli prosedürleri yerine getirmediği için yürürlükte değildir.

Uluslararası savaş hukukuna yönelik düzenlemelerin ilk örnekleri, 1899 ve 1907 yıllarında düzenlenen Lahey Sözleşmeleri olarak kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra savaş yöntemlerini, belirli silahların kullanılmasının yasaklanmasını düzenleyen, 1868’de kabul edilen St. Petersburg Sözleşmesi, bu alanda yapılan ilk uluslararası sözleşme olarak kabul edilmektedir. Söz konusu bu sözleşme hem 1899 hem de 1907 Lahey Sözleşmelerinde de kabul görmüştür.

Lahey Sözleşmelerinin yanında belirli grupların korunmasını amaçlayan Cenevre Sözleşmeleri de insan hakları bakımından uluslararası savaş hukukunu düzenlemektedir. Cenevre Sözleşmesi ortaya çıkana kadar yalnızca devletler arasındaki silahlı çatışmalar uluslararası metinlerde düzenlenmiştir. Cenevre Sözleşmesi ile beraber iç silahlı çatışmalar da gündeme alınmıştır. Ancak iç çatışmalar uluslararası olmayan çatışmalar olarak değerlendirilmiştir. Öğretide silahlı çatışma hukukunun öncül prensipleri, savaşa katılmış bulunup savaşçı statüsünde olanlar ile aktif olarak savaşa katılmayanları eleyerek ayırt edilmelerini sağlamak, savaş sırasında sonuca varmak için olması gereken askeri mecburiyet durumu dışında güç kullanımından kaçınma, sebepsiz bir şekilde can yakılmasına sebebiyet vermeme ve dengesini sağlamak üzerinedir. Ayrıca bu öncü ilkelere, savaş sırasında esir düşenlere insanca davranılması gerekliliği, esir düşmüş bulunanların zorunlu durumlarda adil bir şekilde yargılanma hakkına sahip oldukları ve işkencenin suç olarak kabulü, Cenevre Sözleşmesi uyarınca eklenebilir.

1949 tarihli Cenevre Sözleşmesi savaş ve silahlı çatışma hukuku konusundaki yasak eylemleri en detaylı şekilde düzenleyen sözleşmedir. Pek çok devlet söz konusu bu sözleşmeden sonra iç hukukunda da düzenlemelere gitmiştir. UCM Statüsü’nün 8. maddesinde de Cenevre Sözleşmesi’nde ele alınan 8 suç eylemi, yine Sözleşmede belirtilen gruplara veya mallara karşı uygulanması sonucunda savaş suçu olarak kabul edilmiştir.

·         Kasten öldürme

·         Biyolojik deneyler de dahil olmak üzere işkence/insanlık dışı muamele

·         Vücuda veya sağlığına kasten büyük ıstırap verme, ciddi yaralamaya sebep olma

·        Askeri gereklilik olmamasına rağmen, yasadışı ve keyfi olarak mülkiyetin yaygın yok edilmesi veya sahiplenilmesi

·        Savaş esirinin ya da koruma altındaki şahsın, düşman silahlı kuvvetlerinde hizmet etmeye zorlanması

·     Savaş esirinin ya da koruma altındaki şahsın, kasti suretle adil ve bilinen yargılanma hakkından yoksun bırakılması

·         Hukuka aykırı sürgün/nakletme/alıkoyma

·         Rehin alma.

Cenevre Sözleşmeleri’ne atıf yapan Statü’ye göre sayılı sözleşmeye göre değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirmede fiillerin ihlal durumu, eğer ihlal varsa ağırlık derecesi; fiilin icrasında askeri gerekliliğin varlığı, ve fiil sonucunda oluşan zarar da dikkate alınır.

 

Stj. Av. Bilge Sultan BAKİ