ZİLYETLİK NEDİR, NASIL KAZANILIR?

 

Zilyetlik, taşınır mallarda ayni hakların sağladığı hakimiyetin dışa vurulmuş şeklini ifade etmektedir. Ancak kamuya açıklık sağlama fonksiyonunun dışında ister hakka dayansın ister dayanmasın hem taşınır hem de taşınmazlar bakımından, bir hakimiyet durumu oluşturmaktadır. Bu sebeplerden ötürü zilyetlik, Medeni Kanunumuzda sadece taşınır mallar bakımından değil, her türlü eşya bakımından genel bir düzenlemeye tabidir.

TMK m.973/1 uyarınca “bir şey üzerinden fiili hakimiyeti bulunan kimse onun zilyedidir” hükmünü getirerek zilyet kavramını tanımlamıştır. Ancak buradaki “fiili hakimiyet” kavramından ne anlaşılacağına dair hükümde bir işaret bulunmamaktadır. Bu konuda da TMK m.974’de “zilyet, bir sınırlı ayni hak veya bir kişisel hakkın kurulmasını ya da kullanılmasını sağlamak için bir şeyi başkasına teslim ederse, bunların ikisi de zilyet olur” hükmü ile zilyetliğin tanımındaki fiili hakimiyetin, zilyetliğe konu eşyayı fiilen el altında bulundurma ile gerçekleşeceğini açıklar.

Zilyetliğin Çeşitleri:

    1.     Haklı- Haksız Zilyetlik

Zilyetliğin bir hakka dayanıp dayanmadığına göre bu ayrım yapılabilmektedir. Bu ayrım zilyetliğin korunması hususunda önem arz etmektedir. Örnek olarak malikin hakka dayanan zilyetliği ve hırsızın zilyetliği verilebilir.

 

    2.     Malik sıfatıyla- Başka Sıfatla Zilyetlik

Bir eşya üzerinde fiili hakimiyeti bulunan kişi o eşyanın malik sıfatıyla zilyedi olduğu iddiasında bulunabilir. Başka sıfatlarla zilyetlik kiracılık, rehin alan durumlarında gerçekleşmektedir.

 

    3.     İyi Niyetli- Kötü Niyetli Zilyetlik

Haksız zilyetliğin iki türüdür. Zilyedin, zilyetlik durumunu bilip bilmemesi veya bilecek durumda olup olmamasına göre değişmektedir.

 

    4.     Asli- Feri Zilyetlik

Bir şeyde malik sıfatıyla zilyet olan asli, diğeri ise feri zilyet olur. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi zilyet, zilyet konusu şeyi bir sınırlı ayni hak veya bir kişisel hakkın kurulması veya kullanılması amacıyla başkasına teslim ederse teslim ettiği kişi feri zilyet olacaktır.

 

    5.     Dolaylı- Dolaysız Zilyetlik

Zilyet, eşya üzerinde başka bir kişi araya girmeksizin fiili hakimiyete sahip ise “dolaysız zilyet” olacaktır. Ancak zilyet, eşya üzerinde ancak bir kişi aracılığıyla fiili hakimiyete sahip oluyorsa “dolaylı zilyet” olacaktır.

 

 

    6.     Başkası İçin Zilyetlik- Hizmet Zilyetliği

Eşya üzerinde hiçbir ayni hak veya kişisel hak iddia etmeden o eşyayı elinde bulunduranlar “başkası için zilyet” olmaktadır. Örnek olarak temsilci sıfatıyla bir malı elinde tutan bir kişi verilebilir. Bu şekilde zilyet olanların eşya üzerinde kendileri için hakimiyeti bulunmamaktadır. Bir kişi zilyedi olduğu eşyayı sadece işini yapmak üzere kullanıyor ise o kişi “hizmet zilyedi” olacaktır. Buna örnek olarak fabrikadaki makinaları kullanan işçi verilebilir.

 

    7.     Tek Başına- Birlikte Zilyetlik

Bir eşyayı elinde bulunduran malik “tek başına zilyet” olacaktır. Ancak bir eşya üzerinde birden fazla kişinin aynı derecede fiili hakimiyeti bulunuyorsa, bunlar “birlikte zilyet” olacaktır. Birlikte zilyet olan kişiler bu zilyetliğe ait hakimiyeti birbirine bağlı olmaksızın kullanabiliyorlarsa, bunların zilyetliği “müşterek zilyet” olacaktır. Ancak birlikte zilyet olanlar eşya üzerindeki hakimiyeti ancak beraberce kullanabiliyorsa, bunların zilyetliği “elbirliğiyle zilyet” olacaktır.

 

Zilyetliğin kazanılması 4 şekilde olur. Bunlar; aslen kazanma, devren kazanma, tesisen kazanma ve miras ile kazanmadır.

Aslen Kazanma

Bir kişinin, bir eşya üzerinde, başka bir kişinin rızası aranmadan, kendi zilyetlik iradesi ile fiili hakimiyet kurarak zilyetliği kazanmasıdır. Sözü geçen eşyanın bir zilyedinin bulunup bulunmadığı önemli değildir. Örnek olarak, denizden balık tutan balıkçı, eşyayı çalan hırsız verilebilir.

Devren Kazanma

Mevcut zilyedin, zilyetliğini olduğu gibi (kendisi nasıl zilyet ise) başka bir kişiye tarafların rızasıyla bırakması sonucu kazanılma şeklidir. Örnek olarak, kiracı, kira sözleşmesinden doğan hakkını üçüncü kişiye devreder ve eşyayı ona teslim ederse üçüncü kişinin kazandığı zilyetlik devren kazanma yoluyla olacaktır.

Tesisen Kazanma

Mevcut zilyedin, kendisi zilyet kalacağı şekilde başka bir kişiyi tarafların rızasıyla zilyet kılarak kazanılmasıdır. Tek başına zilyet (yukarıda anlattığım), bir kişiyi feri zilyet (yukarıda anlattığım) kılması durumunda feri zilyet kazandığı bu zilyetliği tesisen kazanmış olur.

Miras ile Kazanma

TMK m.599/2 uyarınca mirasçılar, murisin ayni haklarını, alacaklarını, malvarlığı haklarını, taşınır ve taşınmazlar üzerindeki zilyetliklerini doğrudan doğruya kazanırlar. Mirasçıların bu şekilde, kanun gereği zilyetlik kazanmaları istisnai bir şekildir. Bu kazanma şeklinde mirasçının ne fiili hakimiyeti ele geçirmesi ne de zilyetlik iradesi aranmaktadır. Mirasçılar mirasın açıldığını bilmeseler bile murisin ölümü üzerine, mirasçılar ölüm anından başlayarak murisin zilyetliğindeki malların zilyedi sayılacaklar ve zilyetliğe bağlı hukuki sonuçlardan ve zilyetliğe ilişkin davalardan yararlanacaklardır.

 

Stj. Av. Batuhan Berk MAZLUM