Normlar Hiyerarşisi

 

Hukuk 101’ e hoş geldiniz. Normlar hiyerarşisi kavramı, hukuk fakültenin ilk yılında karşımıza çıkıyor ve belki de fakültenin sonuna kadar aklımızda kalan en temel kavramlardan biri oluyor. Ünlü hukukçu Hans Kelsen tarafından sistematikleştirilen bu kavramı bugün beraber ele alacağız.

İlk olarak hiyerarşi kelimesinin kökenine bakalım. Eski Yunancaya dayanan bu kelime ‘kutsal, aziz’ ve ‘baş olmak, yönetmek’ sözcüklerinin birleşiminden oluşmaktadır. Günümüzde ise ‘önem sırası, astlık ve üstlük, aşama gözetilerek yapılan sınıflama’ anlamlarını taşımaktadır. Norm ise sözlükte ‘kural olarak benimsenmiş, yasaya uygun durum’ ve ‘kural, kanun’ olarak açıklanmaktadır. Peki bir bütün olarak normlar hiyerarşisi ne demektir?

Hukuk düzeni kendi içinde pek çok yazılı ve yazısız hukuk kuralı içerir. Tüm bu kurallar arasında bütünlük sağlanması ve düzen içinde olmaları gerekir. Bu yüzden bu kurallar kendi içlerinde bir hiyerarşi oluşturarak, alt alta bir düzende sıralanır. Kitaplarda gördüğümüz o meşhur piramit şeklini alır. Her bir basamakta yer alan hukuk kuralı, geçerliliğini kendisinin üstündeki hukuk kuralından alır ve ona aykırı olamaz. Böylece kurallar kendi içinde tutarlı bir bütün oluşturur.

1982 Anayasasında Normlar Hiyerarşisi

       Hukuk sistemimizde normlar hiyerarşisine dair ilk bakacağımız düzenleme Anayasa’nın 11’inci maddesinde yer almaktadır. Buna göre ‘Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.’ Bu maddeyle anayasanın diğer kanunlar üzerindeki bağlayıcılığı ve üstünlüğü ortaya konulmuştur.

          Bir alt basamakta usulüne göre yürürlüğe konulmuş, temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla karşılaşırız.

        Ardından ise sırasıyla kanunlar, diğer milletlerarası antlaşmalar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, yönetmelikler ve diğer adsız düzenleyici işlemler (tebliğ, genelge) gelir.

            Normlar Hiyerarşisi ve Yaptırım

Normlar hiyerarşisinin ne olduğunu anladık ve üstte yer alan piramite bakarak kendi hukuk sistemimizin oluşturduğu hiyerarşiyi de gördük. Burada aklımıza başka bir soru gelmeli, o da şu ki hiyerarşiye uymamanın yaptırımı nedir?

          Alt basamakta bulunan bir kural, üst basamakta yer alan kurala aykırı olamaz. Aralarında bir çelişki mevcutsa üst basamaktaki uygulanır. Kısaca üst kanun, alt kanunları ilga eder (Lex superior derogat legi inferiori).

            Sonuç

         Peki günümüzde normlar hiyerarşisine aykırı durumlar yaşanmıyor mu? Hiyerarşinin en tepesinde bulunan Anayasa tarafından düzenlenen ve korunan normlara, alt normlar tarafından aykırı düzenlemeler getirilmiyor mu?

          Normlar hiyerarşisini değişime zorlayan pek çok hukuksal durum yaşanıyor. Bunların en temel olanları uluslararası hukuk normları ile iç hukuk normları arasındaki hiyerarşi yorumu, olağan üstü cumhurbaşkanı kararnameleri ile kanunlar arasındaki hiyerarşi yorumu, Anayasa ile milletlerarası sözleşmeler arasındaki hiyerarşi yorumu…

            Hukukun; canlı sürekli gelişen, değişen ve farklı yorumlanabilen bir yapıya sahip olması doğal olarak uyuşmazlıkların ortaya çıktığı bir ortamı yaratabiliyor. Bir hukukçu olarak bu çatışmanın olumsuz bir durum değil aksine en iyinin ortaya çıkması veya zaten olması gerekeni tekrar kavrayarak ona dönülmesi yolunda etkili bir pratik olduğunu düşünüyorum.

            Yazıyı Hans Kelsen ’in bir sözüyle sonlandıralım.

            ‘Eğer olması gerekenin yarattığı mutlak değerin belirlenmesi için bilime müracaat edecek olursanız, öğreneceğiniz tek şey yapmanız gereken şeyi yapmanız gerektiği olacaktır.’

 

 

Deniz Ekin BAL